Aslında bir anımı anlatarak başlamak istiyorum. 2. sınıfın İlk mesleki dersimin, ilk fabrika gezisinde sorduğum bir soruyla şekillenmeye başladı Kasıtlı eskitme… Kurutma makinelerinin üretimine ait ne var ne yok hepsini gördükten sonra gezi sırasında şunu fark ettim. Her şey bu kadar basit miydi! Aslında bu kadar basitti. ((Markanın ne kadar büyülü olduğunu orada anlamıştım. İleride pazarlama adına inşa edeceklerimi o günün bende öncesinde ve sonrasında yarattığı algıda gizli olduğunu arkama dönüp baktığımda görecektim)). Neyse ki o yıllar çok uzakta değil. Şimdi biraz geçmişe ve o güne bakalım.

Aklıma takılan bir soruyu yetkili bir kişiye sormak istedim. Sorum basit ve açıktı; keza cevap da öyleydi.

Sorum: ” Gelişen teknolojiyle üretilen ürünlerin daha da kaliteli ve uzun ömürlü olması gerekirken şu dikkatimi çekiyor; eski hantal çamaşır makinemiz 14 sene dayanmışken yeni çamaşır makinemizin 5 senede aynı duruma gelmesi sizce nasıl açıklanabilir.Kullanım sürelerinin daha iyiye gitmesi gerekirken niye daha da azalıyordu…” (Sizce de bu bir çelişki değil mi !)

Cevaben: ” Öncelikle, 5 sene gelişen teknolojiyle beraber çok uzun bir süre… İnsanlar hayatlarını kolaylaştıran eklenen yeni özelliklerle, çamaşır makinelerini değiştirmek isteyeceklerdir; bu nedenle de 14-15 senelik uzun ömürlü makinelere gerek de yoktu. Kaldı ki üretilen ürünlerin ömürleri uluslar arası standartlara da uygundur” (Standartlar, dogmatik bir bilgi miydi insanoğlu için…. yoksa … ?…)

İşin içine o sorgulanamaz standartlar girdi mi zaten; dünyada hiç kimse sorgulamaz. O standartları kimler koyuyordu acaba? Sermayeyi ödüllendiren sistemin mimarları kimlerdi ?…. Sattıkça büyüyen bir ekonominin, fiyata etki eden kartelleri kadar, sattıkları ürünlerin ömürlerine kartel koymadıklarını kim söyleyebilirdi. Bize düşündürtülen ise; daha çok çalış, ama üretmek için değil, sadece tüketmek için….

1901 senesinde 2500 saat ömrü olan ampullerin, o zamanın dev şirketleri tarafından 1500 saate kadar düşürüldü.(Edison’un icat ettiği ilk ampulun bile 2000 saatten fazla ömrü var iken 🙂 ) Oysaki yukarıda görmüş olduğunuz ampul 112 yıldır hiç sönmeden yanıyor. Evet bunu 112 yıl önce yaptılar. Herhalde tükenmez kalem efsanesi de ismi kadar gerçektir 😉 … Ve ne ironidir ki bu ampul 2 web cam (onu 24 saat çeken) eskitti.

Planlı eskitme, ilk kez Bernard London tarafından 1929 yılı Büyük Buhran dan sonra ortaya atıldı; ama uygulanmadı. Bernard; para çarkını döndürmek, işletmelere sürekli para giriş-çıkışını sağlamak için her ürünün ömrünü kanunen belirleneceği ve insanların sürekli satın almaya teşvik edileceği bir sistem geliştirdi. Bu şekilde piyasaya sürülen para yastık altına girmeden ulaşması gereken sermaye devlerinin kasasına ulaşacaktı. Bu süreç herkesin tahmin edebileceği gibi güçlü sermaye devlerini yaratmıştı. Artık daha da kapitalist bir yüzyıla girmiştik. Teknolojinin ve bilimin sadece Para’nın gölgesinde şekillendiği bir yüzyıla….

Fark ettiniz mi bilmiyorum günümüzde artık eskiyen eşyalarımızı, elektronik ürünlerimizi tamir ettirmiyoruz. Eskiyeni atıp bir yenisini alıyoruz. Çünkü söylenen genelde şu oluyor, ” Tamir edeceğine sıfır alsan, daha ucuza gelir” …

Tarihten güzel bir not:

1950, Dayanıklı ve eskimeyen sentetik iplik geliştirmeyi başaran Dupont, tüm iplik sanayisinin peşine düşmesiyle  aynı Arge yatırımını ucuzlatma ve dayanım gücünü azaltmak için harcamıştır.

1981 yılında (Komünist) Doğu Almanya’da üretilen Buzdolaplarının ömürleri 24-25 yılmış, acaba  günümüzde kaliteli ürünleri ve disiplin anlayışıyla öne çıkan Almanlar bu özelliklerini kime borçlular…  Pazarda sürekli farklılaşmayı dile getiren kapitalizmin eksiği, yoksa komünizmiydi …. 🙂

Gürkan ŞAMAN